«Կան բաներ, որոնք կրակից են, պետք է այրվել` ըմբռնելու համար ճշմարտությունը»

Հայ և պարսիկ ժողովուրդների դարավոր հարևանությունը, ինչպես և կարելի էր ենթադրել, հարթ չի եղել իր ընթացքի տարբեր շրջափուլերում: Քաղաքական, կրոնական, տնտեսական բազում խոչընդոտներ խաթարել են կողք կողքի ապրող հինավուրց մեր ազգերի խաղաղ գոյությունը: Ասվածի ամենախոսուն արտահայտությունը 5-րդ դարից մեզ ժառանգված պատմիչ Եղիշեի և դրան նորօրյա շունչ հաղորդած Դերենիկ Դեմիրճյանի Վարդանանց պատմությունն է` Ավարայրի հերոսական ճակատամարտով: Սակայն ժամանակն իր անկասելի ընթացքի մեջ է, և մարդիկ, ազգությունները կամա-ակամա տրվում են այդ ընթացքին, փոխում իրենք իրենց ու ժամանակը:
Այսօրինակ մի փոփոխության արձանագրություն կարելի է համարել Էմմա Բեգիջանյանի թարգմանությամբ հայ ընթերցողին ներկայացված իրանցի ժամանակակից 8 հեղինակի 15 պատմվածքներն ամփոփող «Ոտնահետքեր ծովափին» և պարսիկ ընթերցողին ներկայացված հայ ժամանակակից 16 հեղինակի 22 պատմվածքներն ամփոփող «Ծիածան» ժողովածուները: Այս փաստը լավագույնս ապացուցում է, որ աշխարհի, կյանքի, մարդու գեղագիտական, մշակութային ընկալումները ջնջում են չըմբռնումի, օտարության, տարակարծությունների սահմանները:
Նախ առավել ընդհանուր գծերով ներկայացնենք հայ ընթերցողին քիչ հայտնի պարսիկ արձակագիրների գործերը:
Ժողովածուն բացվում է Զահրա Զավվարյանի «Նա երկնային էր» պատմվածքով: Այն պայմանականության և ճշգրիտ փաստի միջև տարուբերվող մի պատմություն է ներկայացնում, որն իր տարուբերումի ընթացքի մեջ է առնում ոչ միայն պատմվածքի հերոսներին, այլև մեզ` ընթերցողներիս: Սիրելի կնոջը` Մարիային, կորցրած հերոսը փորձում է ինքն իր համար պարզել կատարվածը: Նրա ծովափնյա խրճիթում հայտնված իրական թե տեսլական կինը կարծես դառնում է առեղծվածի բացահայտման ճանապարհ, գաղտնիքը բացող բանալի:
Սակայն հարցերն այնքան բարդ են, բազմաշերտ ու խճճված, որ իր հերոսի շուրթերով հեղինակը եզրահանգում է. «Ձեզ մի տանջեք: Կան բաներ, որոնք կրակից են, պետք է այրվել` ըմբռնելու համար ճշմարտությունը»:
Ջամշիդ Խանյանի «Միշտ նույն խաղը, նույն ժամին» պատմվածքը մի ցնցող պատմություն է որդեկորույս ծնողների` ոչ մի կերպ չամոքվող վշտի մասին: Ամեն օր ճիշտ նույն տեղում, նույն ժամին, զենքը ձեռքին հողին ծալապատիկ նստած իրենց որդու` Հոջաթի լուսանկարի առաջ նրանք խաղում են նույն խաղը` նույն թատրոնը` առանց հոգնության, առանց բաց թողնելու որևէ մանրամասնություն: Կորած որդուն գտնելու հույսը նրանց մեջ առկայծում է յուրաքանչյուր անգամ նորովի ու մարում նույնքան դժվար` հաջորդ օրը կրկին բոցկլտալու անխախտ հեռանկարով: Սա մարդկային էության խորքում խլրտացող ապրումների ֆիզիկական արտապատկերումն է ասես, որ չի կարող անտարբեր թողնել երբևէ ինչ-որ թանկ կորուստ ապրած որևէ մարդու` անկախ ազգային, կրոնական, ռասայական պատկանելությունից:
Եթե այս պատմվածքում պատերազմի թեման ակնարկվում է զենքով լուսանկարված տղայի տեսքով, ապա Աքբար Սալեհիի «Թղթածաղիկներ» պատմվածքն իր ողջ ռեալիզմով երևակում է պատերազմի ահասարսուռ դեմքը: Թշնամուց ազատագրված տարածքի բնակիչները ցնծության մեջ են, տոնում են երկար սպասված հաղթանակը, սակայն մարդկային ճակատագրերի վայրիվերումները շարունակվում են նաև մարտից հետո: Դեռ ուշացած մի փամփուշտ պիտի խլի ևս մի մարդկային կյանք, դեռ վրիժառության մոլուցքով կուրացած` զոհվածի ընկերը պիտի արձակի պատասխան կրակոցը, ու դեռ պիտի երևակվեն մեռած զինվորի գրպանում պահված լուսանկարչական ապարատի լուսանկարները, որոնցում դրանց տերը ձեռնածություններ է անում կանանց ու տղամարդկանց դիակների մոտ: Ասել է թե` պատերազմում չկան հաղթողներ ու պարտվողներ, բոլորն են զոհ, ու ամենուր է դժոխքը:
Սակայն կյանքի դաժան փիլիսոփայությունը չի ընդհատվում պատերազմների ավարտով: Պատերազմները շարունակվում են և առօրյա, թվացյալ խաղաղ ժամանակներում:
Այսպես, Թահերե Իբոդիի «Կրակին յուղ լցնողը», «Մոխրագույն» պատմվածքներում կենցաղային հենքի վրա հյուսվող սյուժեները վեր են հանում մարդկային փոխհարաբերությունների, բազում փորձությունների բովով անցնող կանանց հոգեբանական բեկումների համապատկերը: Եվ հատկանշական է, որ թարգմանիչը տվյալ միջավայրի, դրա հերոսների նկարագիրն ամբողջացնելու նպատակով մի անսպասելի ու կարևոր հնարքի է դիմում. իր տեքստում գործածում է բարբառային տարրը: Եվ անում է դա ոչ միայն այս պատմվածքում:
«Ոտնահետքեր ծովափին» պատմվածքի վերնագիրը դարձել է վերնագիր ողջ ժողովածուի համար, իհարկե` ոչ պատահաբար: Սա, թերևս, ասելիքի, մարդկային հույզերի ու փոխհարաբերությունների դիտարկման առումով ամենաընդգրկունն է ողջ գրքում:
Հարազատների կորուստ, մխիթարումների փորձեր, ինքնախոշտանգումի պատկեր, ոտքերի տակից փախչող ավազե գետին, որի վրայից ծովի ալիքները պարբերաբար լվանում-տանում են բոլոր հետք-հիշողությունները: Բայց այս մարդկային մեծ դրաման դեռ ունենալու է շարունակություն, լուսավոր շարունակություն: Ծովում խեղդված ամուսնու և դստեր դիակի առջև ողբացող կինը հասցնում է «ուրախացնել» ջրահեղձ ամուսնուն. «…շուտով հայր ես դառնալու»: Եվ կյանքի շարունակականության առարկայական հավատով եզրափակվում է պատմվածքը. «Տանից մինչև ծովափ` փափուկ ավազների վրա, ինձանից մնացել էին իմ ոտնահետքերը»: Ամենակուլ ծովը, որ անխնա ավերում-քշում էր ավազե մակերեսին նկարվող ամեն մի պատկեր, փաստորեն, չի քշել կնոջ ոտնահետքերը: ՈՒրեմն կա ինչ-որ կայուն, անխարխուլ պատվար, որի վրա պիտի հենվի իր մեծ կորուստը սգացող կնոջ հետագա գոյությունը:
Գրական երկերի թարգմանությունից զատ, Էմմա Բեգիջանյանը համառոտ ներկայացրել է նաև հեղինակներից շատերին, վկայակոչել նրանց ստեղծագործական կյանքի կարևորագույն փաստերը, մի հանգամանք, որ օգնում է մեզ ոչ միայն դառնալու այդ հեղինակների գրականության ընթերցողը, այլև տեսնելու այդ գրականության հետևում կանգնած մարդուն, ընկալելու նրա տեսակը, կենսակերպն ու կենսուղին:
Սա այն դեպքերից է, երբ գրականությունը, մշակույթը դադարում են սոսկ այդպիսին լինելուց և իրենց առաքելությունը տեղափոխում են քաղաքական, դիվանագիտական հարթակ: Գրքի նախաբանում կարդում ենք ՀՀ-ում ԻԻՀ դեսպանության մշակույթի նախկին խորհրդական Մոհամմադ Ռեզա Շաքիբայի խոսքը, որը ասվածի վկայությունն է. «Մենք ապրում ենք մի աշխարհում, որտեղ կեղեքիչ գերտերությունները տնտեսական, քաղաքական և անգամ գրական ու լեզվական գերիշխանությամբ սահմանափակել են այլ երկրների ու ազգերի մշակութային և գրական ակտիվ գործունեությունը: Գրական ստեղծագործությունների ու աշխատանքների թարգմանությունները կարող են բարձրացնել մարդկանց ճանաչողության մակարդակը այլ ազգերի ու երկրների մշակույթի ու քաղաքակրթության մասին»:
Եթե հայ ընթերցողը դեռ երկու տարի առաջ էր բախտ ունեցել ճանաչելու և հարազատանալու Զահրա Զավվարյանին, Թահերե Իբոդիին, Ջամշիդ Խանյանին, Աբդոլմաջիդ Նաջաֆիին, Սեյեդ Մեհդի Շոջային, Մոջթաբա Ռահման Դուստին, Զարիֆե Ռույինին, Աքբար Սալեհիիին, ապա այսօր արդեն հայ գրողներին ճանաչելու հնարավորություն է ընձեռված նաև պարսիկ ընթերցողներին:
Էմմա Բեգիջանյանի նախաձեռնությամբ հայ հեղինակներին պարսկերեն թարգմանությամբ ներկայացնելը թե՛ հայ, թե՛ պարսիկ գրասերների համար կարևորագույն գրական իրողություն է:
Իրանցի ընթերցասերները կարող են իրենց մայրենի լեզվով կարդալ Հրանտ Մաթևոսյանին, Աղասի Այվազյանին, Պերճ Զեյթունցյանին, Ալիս Հովհաննիսյանին, Հովիկ Վարդումյանին, Հրաչյա Մաթևոսյանին, Էլդա Գրինին, Ռուբեն Հովսեփյանին, Վահագն Գրիգորյանին, Գուրգեն Խանջյանին, այլոց: Վստահ լինելու համար, որ մեր ազգային գրական հարստությունն իր ողջ պերճանքով է ներկայացել օտար ընթերցողին, մեջբերենք Ալիս Հովհաննիսյանի գնահատականը Էմմա Բեգիջանյան թարգմանչի արժանիքներին. «Էմմա Բեգիջանյանին, բացի գեղագիտական նուրբ ճաշակից, տրված է մի բացառիկ առավելություն ևս` նա թե՛ պարսկերենին, թե՛ հայերենին տիրապետում է կատարելապես, մի բան, որ ներկայիս եզակի թարգմանիչների մենաշնորհն է»: Եվ ասենք, որ թարգմանչին այսպիսի գնահատականի արժանացնելու հարցում Ալիս Հովհաննիսյանը միակը չէ:

Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ